بهرام عابدینی
بهرام عابدینی
بهرام عابدینی
این بقعه و مسجد که از بناهای اواخر قرن هشتم هجری قمری میباشد در بندآباد یزد واقع شده است، و بنام خانقاه شیخ تقی الدین دادا شهرت دارد، این خانقاه و مسجد مجاور آن در عداد جالبرترین خانقاههای حوز بندرآباد یزد میباشد. بنای این خانقاه در سال 700 هجری قمری پایان یافته است ، و گنبد آن دارای طرح خاصی میباشد و همچنین تزئینات یزده بندی مقرنس گچی و کاشیکاری معرق محراب آن بسیار مشهور است. در این بقعه شیخ تقی الدین دادا یکی از معاریف صوفیه قرن هشتم هجری قمری مدفون است
بنای مسجد میر چقماق ( مسجد جمعه نور ) بواسطه داشتن سردر رفیع با شکوه و جلوخان جالب شهرت بسزائی دارد ، این مسجد دارای گنبدی عظیم و صفه ای عالی میباشد، و در اصل بنام مسجد جمعه و مسجد نو نامیده میشده ، کتیبه سردر آن از لحاظ هنر خطاطی بسیار ارزنده ( ص 73 ) است ، و بر طبق مفاد آن بنای مسجد بسعی بی بی فاطمه خاتون زوجه امیر چقماق فرمانروای یزد اتمام یافته است، در این مسجد محرابی از سنگ مرمر نصب شده است، که اطراف آن را با کاشیهای معرق تزئین و آیاتی از کلام الله مجید در روی سنگ نقر گردیده ، علاوه بر ساختمان مسجد بناهای دیگری بامر امیر جلال الدین چقماق در یزد ساخته شده مانند : خانقاه ( 830 هجری ) و کاروانسرا ، گرمابه ، میدان ، تکیه که بنام بناهای میرچقماق شهرت داشته است .
ساختمان اصلی مسجد جامع را متعلق بقرن ششم هجری قمری میدانند ، لیکن جامع کنونی مربوط بزمان آل مظفر و قرن هشتم و نهم هجری قمری است، از امتیازات معماری و هنری این مسجد در مرحله اول ساختمان و کاشیکاری سردر بلند و با شکوه و دو مناره زیبا و تزیینات کاشیکاری و دو کتیبه نفیس آن یکی بخط کوفی آجری و دیگری بخط ثلث سفید بر روی کاشی لاجوردی معرق میباشد، در متن کتیبه های سردر نام شاهرخ تیموری و سلطان جهانشاه و تاریخ سال 861 هجری قمری خوانده میشود، تزیینات کاشی معرق و گره کاری داخل و خارج گنبد بی نهایت ارزنده و جاذب است. نمای خارجی و داخلی ایوان اصلی مزین بکاشیکاری زیبا و کتیبه ای بخط ثلث بر روی کاشی معرق است، مهمترین اثر تزئینی این جامع محراب زیبا و گرانبهای آن است که با نقوش کاشی معرق آرایش شده، قطار مقرنس محراب آن جالب است، لوحه سنگ مرمری که در دهلیز مسجد نصب است مورخ بسال 777 هجری قمری میباشد. سیزده قطعه لوح سنگی و کاشی در داخل هشت مسجد نصب شده است ، و هر کدام مورخ بسال معین ( 773 تا 1179 هجری ) و شامل وقفنامه و امور دیوانی و مالیاتی میباشد.
نکته قابل توجه در ساختمان مسجد جامع یزد مسئله ایجاد روشنائی غیر مستقیم بوسیله انعکاس نور از گچ سفید گنبد و دیوارها است که معمار و سازندگان بنا در قرن هشتم هجری باین مطلب پی برده اند.
جامع کبیر یزد یکی از آثار گرانبهای ایران و در حقیقت گنجینه ای از معماری است که در عین عظمت بسیار زیبا ساخته شده و هر قسمت آن معرف ذوق و هنر سازندگان آن میباشد
مسجد جامع نائین از ابنیه مشهور تاریخی ایران است. ساختمان اصلی بنا متعلق بقرن چهارم هجری است، و شباهت کاملی از نظر ساختمان طاقهای هلالی بمسجد تاریخانه دامغان و مسجد جامع نیریز فارس دارد، مسجد شامل یازده طاق نما با سقفهای هلالی است، طاق نمای وسطی از سایر طاق نما وسیعتر ساخته شده. بر روی دیوار و طاق و جرز ها نقوش متنوع هشت ضلعی و اشکال هندسی ساده توأم با شاخ برگ گچبری شده ، از مختصات این گچبری ساده گودی و عمق آناست، همین امتیاز در هنر گچبری موجب شده که این بنای ساده را در عداد مساجد اولیه اسلامی بدانیم.
اهمیت دیگر این جامع وجود منبر و درب چوبی منبت و گرانبهای تاریخی آن است ، که از نظر ظرافت کار دارای ارزش صنعتی نیز میباشد، در روی منبرکتیبه ای بخط نسخ در متن شاخ و برگ حک شده ، این کتیبه دارای تاریخ سال ( ص 70 ) 711 هجری است، که مصادف با زمان وقف منبر از طرف جمال الدین ملک التجار بر مسجد است ، در کتیبه قاب درب چوبی مسجد سال 874 هجری قمری کنده شده، این تاریخ مربوط بزمان تعمیر مسجد میباشد . این مسجد را بنام مسجد علویان هم مینامند.
مسجد بابا عبدااله متعلق بپایان قرن هفتم هجری است، در این مسجد کتیبه ای در شش سطر بر روی قاب چوبی بخط نسخ حک شده و دایر بر ساختمان این مسجد مبارک بامر شمس الدین عبدالله در سال 700 هجری قمری است.
مسجد جامع اردستان (ثبت تاریخی ۲۸۴) از مساجد بسیار زیبای دوران سلجوقی بشمار میرود . این جامع دارای شبستان و گنبد آجری و ایوان بزرگی است، در طرفین شبستان بزرگ شبستانهای کوچکتری ساخته شده، و صحن آن دارای ایوان و غرفاتی میباشد.
کهنترین مدارک و نمونههای در و پنجره در معماری ایران را میتوان در نقش قلعههای مادی در آثار دوره شاروقین یافت.
شهر در زوزن که روزگاری دارای جلال و شکوه بوده، برای زمان طولانی بنایی باشکوه و منحصر به فرد را در خود جای داده است. مسجد ملک زوزن مربوط به قرن ۷ هجری قمری، واقع در شهرستان خواف، دارای آجرکاری و کاشیکاری های بسیار ارزشمند و زیبا میباشد. این مکان در تاریخ ۲۰ بهمن ۱۳۱۸ با شمارهٔ ثبت ۳۴۰ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. مسجد ملک زوزن به سبک خراسانی ساخته شده است و توسط ملک قوام الدین زوزنی، بر بقایای مسجد قبلی، در سال ۶۱۶ هجری بنا نهاده شده است. طبق بررسی های باستان شناسان در شهر تاریخی زوزن، آثاری از قرون اولیه اسلام تا دوران ایلخانی کشف شده است که بیانگر قدمت تاریخی این محدوده میباشد. بیشتر آثار بدست آمده در شهر تاریخی زوزن متعلق به قرون ۴ تا ۷ ه.ق است. این شهر در ۳۰ شهریور ۱۳۷۸ با شمارهٔ ثبت ۲۴۲۱ بهعنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.