و می گویند ایران تنها كشور جهان است كه به طور همزمان می توان چهار فصل بهار، تابستان، پاییز و زمستان را در آن مشاهده كرد. اما با این وجود كشور ما هنوز نتوانسته است نظر گردشگران بین المللی را برای حضور در ایران جلب كند.
تعداد جهانگردان در ایران از ۸۶ هزار نفر در سال ۱۹۸۶ (۱۳۶۵) به ۴۸۹ هزار نفر در سال ۱۹۹۵، ۷۶۴ هزار نفر در سال ۱۹۹۷، یك میلیون و ۳۲۱ هزار نفر در سال ۱۹۹۹ و حدود دو میلیون نفر در سال ۲۰۰۲ افزایش یافته است.
درآمد حاصل از فعالیت جهانگردی در ایران نیز از ۱۳۱ میلیون دلار در سال ۱۹۹۳ به ۱۵۳ میلیون دلار در سال ۱۹۹۴ و ۱۶۰ میلیون دلار در سال ۱۹۹۵ رشد یافت. آخرین برآوردهای انجام شده توسط آژانس های بین المللی نشان می دهد كه طی سال های گذشته و در مقایسه با ۲۴ كشور جهان، ایران تنها نسبت به كشورهای عراق، بنگلادش، سودان، پاكستان و اتیوپی وضع بهتری دارد. در سال ۲۰۰۰ كشور تركیه با این كه به لحاظ برخورداری از ظرفیت ها و پتانسیل های جذب جهانگردی بسیار عقب تر از ایران است به طور متوسط ۱۰ برابر كشور ما جهانگرد جلب كرده و درآمد حاصل از صنعت توریسم برای این كشور به طور میانگین ۳۵ برابر ایران بوده است.
حتی كشور كوچك اسرائیل از نظر تعداد جهانگرد ورودی در اواخر دهه ۱۹۹۰ تقریباً ۵ برابر كشور ما و از حیث درآمد نیز ۱۵ برابر ایران موفق بوده است.
مقایسه ایران با كشورهای صنعتی و توسعه یافته شكاف عظیمی را نشان می دهد كه پر كردن آن در دنیای امروز كه همه كشورها با سرعت بسیار بالایی در عرصه های اقتصادی حركت می كنند، بیشتر شبیه رویایی دست نیافتنی است. برای نمونه تعداد جهانگردان وارد شده به آمریكا (در اواخر دهه ۹۰) تقریباً ۴۶ برابر تعداد جهانگردان وارد شده به ایران و درآمد حاصل از فعالیت اقتصادی توریسم در آمریكا بیش از ۴۰۰ برابر درآمد به دست آمده در ایران است. همچنین در پایان دهه ۹۰ جهانگردان وارد شده به ایران ۰۴/۰ درصد جهانگردان وارد شده به سوئیس، ۰۲/۰ گردشگران وارد شده به چین، ۰۱/۰ جهانگردان وارد شده به سنگاپور و ۰۳/۰ جهانگردان وارد شده به اندونزی بوده است.
به نظر می رسد صنعت گردشگری ایران نیز دچار همان معضلی است كه گریبان صادرات غیرنفتی كشور ما را چسبیده است. در ایران از شرق تا غرب و از جنوب تا شمال به اعتراف یكی از مقامات دولتی، وجب به وجب پتانسیل های گردشگری وجود دارد اما تعداد جهانگردانی كه وارد ایران می شوند تا چندین برابر كمتر از توریست هایی است كه به كشورهایی نظیر هند، اندونزی، تایوان، هنگ كنگ و حتی كشورهای آفریقایی می روند. صادرات غیرنفتی ایران نیز به نحوی دیگر دچار همین داستان است. منابع طبیعی ایران و نیروی كار آن رویای بسیاری از كشورهای توسعه یافته امروز است اما معلوم نیست كه چرا صادرات ما آن طور كه باید همپای دیگر كشورهای جهان كه خواب سرزمین ایران را می بینند حركت نمی كنند.
سرزمین كردستان و بخش هایی از جنوب و جنوب شرقی كشور و یا حتی مناطقی در شمال ایران بهترین مثال عینی برای درك این موضوع هستند كه چرا گردشگری در ایران جان تازه ای نمی یابد. در شرایطی كه بحران های منطقه ای گلوی درآمد نفتی را می فشارد اقتصاد كشور ما هنوز هم نمی تواند از درآمدهای متنوع (مخصوصاً ناشی از صنعت توریسم كه صنعت قرن بیست و یكم است) استفاده كند. وصف بسیاری از نقاط ایران مانند سردشت و دیگر مناطق مرزی در آذربایجان غربی كه كردنشین است، حتی تا دورترین نقاط جهان نیز رسوخ كرده است. اما بنابر برخی مسائل سیاسی و اجتماعی هنوز هم هیچ گونه سرمایه گذاری اقتصادی در این شهرها صورت نمی گیرد و پتانسیل های گردشگری آنان در حال از بین رفتن است. حالا هم كه جنگ در آن سوی مرزهای غربی كشور وجود دارد، به نظر می رسد دیگر باید قید هرگونه تحرك اقتصادی را در این مناطق زد. تازه این بخش كوچكی از مشكلات صنعت توریسم در ایران است. سازمان مدیریت و برنامه ریزی كشور در تحقیقی كه درباره معضلات و راهكارهای صنعت توریسم انجام داده است، اصلی ترین مشكلات ساماندهی فعالیت های توریستی در كشور را این گونه تحلیل می كند: «مشخص نبودن هدف ها و سیاست های ایرانگردی، وجود مشكلات دیپلماتیك در سطح جهان برای به انزوا كشیدن ایران، عدم تطبیق فرهنگ برخی از جهانگردان خارجی با فرهنگ اجتماعی ایران، فقدان نیروی انسانی كارآزموده در شركت های ایرانگردی، عدم حمایت دولت و عدم تمایل بخش خصوصی برای حضور جدی و بزرگ در این بخش، نبود مراكز آموزشی جهانگردی، فقدان تسهیلات لازم برای واردات تجهیزات مورد نیاز و حقوق گمركی بالای آنها، فقدان تسهیلات لازم برای اعطای وام با شرایط مناسب به بخش خصوصی و ناهماهنگی بین مراكز مسئول در زمینه گردشگری از مهمترین مؤلفه هایی هستند كه شاخص صنعت توریسم ایران را در حال حاضر با شوك شدیدی مواجه ساخته اند».
راهبردهای خروج از بحران :
دكتر هادی غفاری- عضو هیأت علمی دانشگاه پیام نور- و محمدعلی مولایی- عضو هیأت علمی دانشگاه شاهرود- نیز با انجام تحقیقاتی در مورد راهكارهای برون رفت از معضلات رشد صنعت توریسم ایران می نویسند: «نخستین گام در راستای بهبود صنعت توریسم در ایران، برقراری و تضمین امنیت فراگیر هم در بعد خارجی و هم در ابعاد ملی است. به منظور تحقق این هدف باید وسایل ارتباط جمعی كارآمدی نیز وجود داشته باشند تا دستیابی به امنیت را به اطلاع تمام گردشگران بین المللی برسانند».
تجربه سال های گذشته و مخصوصاً پس از دوم خرداد ۷۶ نشان می دهد كه وجود امنیت داخلی نقش بسزایی در جلب گردشگران جهانی دارد.
دكتر غفاری و علی مولایی در بخش دیگری از تحقیق خود آورده اند: «شركت فعال در نمایشگاه های بین المللی خارج از كشور، تهیه نقشه های توریستی و بروشورهای حاوی اطلاعات مورد نیاز جهانگردان، ارائه نمونه های بدیع انواع صنایع دستی ایران و تهیه برنامه های تصویری از دیگر راهبردهایی است كه می تواند برای صنعت توریسم بسیار مفید باشد».
این صاحب نظران اقتصاد گردشگری تصریح می كنند: «بسط و گسترش ارتباط و وسایل مدرن حمل و نقل، توسعه خدمات هواپیمایی و فرودگاهی و بهره برداری از راه های ارتباطی و مواصلاتی و همچنین توسعه اماكن اقامتی، پذیرایی، ورزشی و تفریحی نقش بسزایی در افزایش اقبال عمومی جهانگردان دارند».
دكتر غفاری و علی مولایی خاطرنشان می سازند: «تعداد كل هتل ها و تأسیسات اقامتی موجود در ایران در پایان دهه ۹۰، ۶۱۳ عدد بوده درحالی كه این رقم در سال مورد نظر برای كشور چین و آلمان به ترتیب ۵۲۰۱ و ۵۳۸۳۰ عدد بوده است. در پایان دهه ۹۰ میلادی جمعاً ۲۷۰۳۴ اتاق اقامتی در ایران وجود داشته كه در همین سال تعداد اتاق های اقامتی در كشورهای مكزیك، مالزی و چین به ترتیب ۱۵، ۴ و ۲۶ برابر ایران بوده است. این ارقام نشان می دهد كه صنعت توریسم ایران برای جلب جهانگردان شدیداً نیازمند زیرساخت های اقامتی و رفاهی است».
در ادامه تحقیق موردنظر آمده است: «همچنین برای سال های آینده ایجاد تسهیلات لازم برای بخش خصوصی (مثل پرداخت وام های بلندمدت با بهره كم)، واگذاری زمین مناسب با بهای دولتی، حذف تشریفات زاید و دست و پاگیر اداری به منظور ایجاد هتل ها و مراكز رفاهی، تضمین امنیت سرمایه گذاری در صنعت توریسم توسط دولت به منظور ایجاد انگیزه در بخش خصوصی، اجازه ورود ماشین آلات مورد نیاز در صنعت توریسم كه تولید داخلی ندارند و درنظر گرفتن تحقیقات گمركی از دیگر راهكارهای بسیار مهم برای خروج از بحران صنعت توریسم است».
به باور بسیاری از كارشناسان رشد و توسعه صنعت جهانگردی در ایران در گرو تخصیص بودجه و اعتبارات كافی به نهادهای متولی سیر و سیاحت، توریسم و جهانگردی در سطوح ملی و استانی است اما پیش از این باید توجه داشت كه نهاد توریسم ایران نیز در حال حاضر به اعتراف بسیاری از دست اندركاران صنعت گردشگری دارای مشكلات متعددی است كه نقطه عطف این نارسایی ها همان داستان نخ نمای اقتصاد ایران، نبود شایسته سالاری و قوای فكری مجهز به مبانی توریسم است. مقایسه تطبیقی صنعت جهانگردی در ایران با ۲۴ كشور جهان نموداری را به دست می دهد كه تماماً الگویی از توسعه نیافتگی است. علی رغم وجود ظرفیت و پتانسیل های بالقوه توریستی موجود، ایران در قیاس با بسیاری از كشورهای جهان (از حیث كسب درآمد) كاملاً ناموفق بوده این درحالی است كه هم اكنون جهانگردان بین المللی با سرعت در مسیر فتح جهان در قرن بیست و یكم حركت می كنند. شاید تا سال های آینده گردشگری اصلی ترین كالایی باشد كه میان كشورهای مختلف رد و بدل می شود و حجم درآمدهای ملی آنان را افزایش می دهد. حالا اگر چشم انداز جهان آینده را در دهكده كوچكی به نام توریسم نقش زده باشند، آیا می توان ادعا كرد كه ایران هم توان ورود به این دهكده را خواهد داشت؟
گردشگری، ایران گردی، مدیریت جهانگردی
گردشگری، ایران گردی، مدیریت جهانگردی
به قلم شهرزاد عابدینی
گردشگری، ایران گردی، مدیریت جهانگردی
به سردبیری شهرزاد عابدینی
به سردبیری شهرزاد عابدینی
